Het zal mijn moeite met autoriteiten zijn of misschien ben ik de puberteit niet ontgroeid, maar ik heb altijd moeite met stuurlui aan wal die oordelen over het handelen van anderen. Vooral als het ten koste gaat van de kwaliteit.

Op dit moment staan er bij het Expertisecentrum Euthanasie meer dan 145 mensen met een psychische aandoening op de wachtlijst voor een beoordeling van hun euthanasieverzoek. Dit komt deels omdat mijn beroepsgroep hierin collectief tekortschiet. Vrijwel alle verzoeken om euthanasie bij mensen met een psychische aandoening worden doorgeschoven naar de EE. Een ander deel komt door het tekort aan psychiaters, wat overal speelt en ook bij de EE. Maar waar ik het nu over wil hebben is de bijwerking van instellingen die de kwaliteit van de zorg moeten bewaken. In hun ijver dat goed te doen verliezen ze uit het oog dat het ook uitvoerbaar moet blijven. In mijn ogen een typisch gevalletje van de beste stuurlui aan wal.

Laat me concreet worden. De regionale toetsingscommissies euthanasie (RTE) hebben als opdracht te beoordelen of artsen zich houden aan de zes zorgvuldigheidseisen die de wet stelt. Een van die eisen is dat de uitvoerend arts ten minste één onafhankelijk arts raadpleegt. Zo staat het in de wet. Wat maken de RTE hiervan (dat is te vinden in de euthanasiecode)? Ten eerste dat je ook de schijn van afhankelijkheid moet voorkomen. Dat is een veel strengere eis dan onafhankelijkheid, want de bewijslast wordt omgekeerd. Niet de toetser moet aantonen dat er sprake was van ongeoorloofde afhankelijkheid, maar de getoetste moet aantonen dat dat niet zo was. Verder is de uitleg die de RTE geven aan een onafhankelijk oordeel wel heel ruim.

Volgens hen is daarvoor vereist dat er geen persoonlijke, organisatorische, hiërarchische of financiële relatie bestaat. Kom daar maar eens om in het kleine wereldje van de artsen die betrokken willen zijn bij euthanasie. Maar voor mensen met een psychische aandoening gaat de code nog verder. Er moet ook een tweede onafhankelijke psychiater worden geraadpleegd. Aan die onafhankelijkheid worden vermoedelijk dezelfde irreëel hoge eisen gesteld, hoewel de code dat niet vermeldt. De richtlijn van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) gaat nog een stap verder. De tweede psychiater moet specifieke deskundigheid hebben in de betreffende psychische problematiek en bij voorkeur verbonden zijn aan een topreferent of academisch centrum.1, 2

 Als de uitvoerend psychiater er al in slaagt iemand te vinden die aan al deze eisen voldoet, dan is hij maar voor één keer klaar, want als hij te vaak dezelfde tweede psychiater vraagt dan is er weer de schijn van afhankelijkheid, volgens de code.

Voor de psychiater wordt het vinden van een tweede psychater op deze manier een enorm tijdrovend gebeuren. Voor de patiënt betekent dit nog langere wachttijden. En als het nu nog ergens goed voor was… Daarvoor is echter geen enkele evidentie. Nul, nada, noppes. Van alle meldingen euthanasie wordt het overgrote deel zorgvuldig verklaard. De niet zorgvuldig beoordeelde zaken werden gemeld bij de officier van justitie, die ze vervolgens allemaal seponeerde, op één na. Maar daar vernietigde de rechter het oordeel van de euthanasiecommissie dat niet aan de zorgvuldigheidseisen was voldaan. Bij één van de twee meldingen die de commissie in 2020 als onzorgvuldig beoordeelde op het totaal van 6938 meldingen, vond de commissie dat niet voldaan was aan de zorgvuldigheidseis van onafhankelijkheid van de consulent. Niet volgens de code, maar ik denk wel volgens de wet. De officier van justitie zal het wel seponeren.

Prima dat er door de wet zorgvuldigheidseisen gesteld worden. Maar er is geen reden daar nog een dikke schep bovenop te doen. Alles kan altijd nog zorgvuldiger, maar dat gaat ten koste van de uitvoerbaarheid. Dat is niet in het belang van de patiënt. Kwaliteitscontrole schiet zo haar doel voorbij. De wachttijden voor euthanasie bij psychische aandoeningen zijn inmiddels soms bijna twee jaar. Alles wat eraan kan bijdragen dat te verminderen is van groot belang. Ik roep de RTE en de NVvP op niet roomser te zijn dan de paus, i.c. de wet. Pas de code en de richtlijn aan aan de wet. En doe daar alsjeblieft geen twee jaar over.

Denk je aan zelfdoding? Bel 0800-0113.

Voetnoten

1 De code geeft overigens aan de wet te stellen boven de richtlijn. Dus hierop toetsen ze niet, naar ik aanneem. Ze zouden de wet ook boven de code moeten stellen.

2 In de richtlijn zit ook een prachtig implementatieplan, onder andere om het vinden van een specifiek deskundige gemakkelijker te maken. Bij mijn weten is daar de afgelopen drie jaar nog niks van terechtgekomen.

gepubliceerd op Medisch contact op 17 juni 2021

Menno Oosterhoff

Psychiater, spreker en schrijver van het boek Vals Alarm.