Corona confronteert ons met de fundamentele onzekerheden van het bestaan en met name met de dood. In de beginfase ging alle aandacht uit naar de strijd tegen het virus, maar gaandeweg kwamen er ook andere geluiden. Eentje daarvan is dat we weer onder ogen moeten zien dat de dood bij het leven hoort.

Ik ben het daar niet helemaal mee eens. Tijd voor wat huis-tuin-en-keukenfilosofie. De dood hoort wel bij het bestaan, maar het is nu juist absoluut onverenigbaar met het leven. Het is het definitieve einde ervan, althans in deze vorm. Over of en wat er hierna is kun je van alles geloven, maar zekerheid daarover is er niet.

Bij mijn moeder heb ik gezien dat de dood met het ouder worden haar verschrikking verloor. Nog geen vier weken voor ze op 89-jarige leeftijd overleed vroeg ik haar nog hoe ze dacht over doodgaan. Ze was toen niet ziek of zo, maar wel zo oud dat doodgaan niet meer oneindig lang op zich zou laten wachten. ‘Ach’, zei ze, ‘het maakt me niet zoveel meer uit. Ik wil nog wel even blijven, maar als ik weg moet vind ik dat ook goed.’

Maar zeggen dat de dood bij het leven hoort vind ik een vorm van ontkenning. Het leven staat dan weer voorop. Zelfs de dood wordt erbij ingelijfd. Voor een individu is er geen grotere tegenstelling denkbaar dan tussen dood zijn of levend. Wel horen ze beide bij het bestaan in zijn algemeenheid. Carpe diem, pluk de dag en memento mori, bedenk dat je sterfelijk bent. Ik schreef er al eens een blog over.

Door mijn aard ben ik me altijd al bewust geweest van de eindigheid. Dat is ongetwijfeld nog eens versterkt door het verlies van mijn vader toen ik 17 was en een broer toen ik 23 was. Zo’n voortdurend besef is niet prettig. Aan alles komt een keer een eind, maar om daar vanaf het begin al mee bezig te zijn is niet gezond. Ik heb een tijd gedacht dat deze sombere visie op het bestaan eigenlijk de juiste was, want het was toch ontegenzeggelijk waar. Later besefte ik dat het óók waar is, maar dat het tegelijkertijd te eenzijdig is. Er zijn ook andere kanten. Het leven zit vol met polariteiten die zich moeilijk laten verenigen. Dat inzicht dank ik aan het boek De ontkenning van de dood van Ernst Becker. Mensen kunnen zich ontzettend wreed gedragen, en ook enorm liefdevol. Het bestaan heeft enorm mooie kanten, maar ook gruwelijke. En je kunt van harte leven, maar er komt een keer een eind aan. Die polariteiten moet we overbruggen. In zeggen dat de dood bij het leven hoort vind ik die overbrugging niet. Maar wel in deze geweldige cartoon. Een volmondige erkenning van de dood, maar tegelijk een constatering dat er geen sprake van is zolang we leven.

gepubliceerd op Medisch contact op 09 april 2020

Menno Oosterhoff

Psychiater, spreker en schrijver van het boek Vals Alarm.