In een recent artikel wordt de vraag gesteld waarom deep brain stimulation (DBS) zo weinig wordt toegepast bij psychische aandoeningen. Bij DBS worden elektrodes heel precies op een bepaalde plek in de hersenen aangebracht. Die elektrodes zijn verbonden met een stimulator, een batterij die onder de huid is aangebracht. Hierdoor kunnen kleine elektrische stroomstootjes gegeven worden aan de punt van de elektrode, wat van invloed is op de functie van de hersenen daar.
Bij neurologische aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson is deze operatie wereldwijd al 300 duizend keer toegepast. Bij OCD – let wel, OCD, waarbij alle behandelingen hebben gefaald – doet DBS de klachten bij 80 procent afnemen, variërend van duidelijk tot heel duidelijk. Bij 85 procent is sprake van een verbetering van levenskwaliteit, 20 procent die voorheen niet meer kon werken, kan weer aan de slag. Indrukwekkende cijfers. Dus het wordt bij OCD wereldwijd heel vaak toegepast.
Niet dus. Maar driehonderd keer! Duizend keer minder dan bij neurologische aandoeningen. Duizend keer. Waar komt dit enorme verschil vandaan? Aan de effectiviteit ligt het dus niet, aan de ernst van het lijden evenmin. OCD is een aandoening die uiterst kwellend kan zijn en het functioneren totaal kan verstoren. Aan het vóórkomen ervan kan het ook niet liggen. De puntprevalentie is 1-2 procent. Bij parkinson 0,1-0,2 procent.
Wat een rol zal spelen is de lobotomie, een volstrekt onverantwoorde en grove manier om beschadigingen in de hersenen aan te brengen die vroeger werd toegepast om mensen rustiger te maken. Maar waarom schrikt dat dan niet af bij neurologische aandoeningen? Dat geldt ook voor de bijwerkingen. Die zijn over het geheel genomen ook nog eens mild. Ook aan de kosten kan het niet liggen. Het is kosteneffectief, ook bij psychische aandoeningen. De auteurs noemen drie redenen.
1. Het wordt als onethisch gezien om bij psychische problemen in te grijpen in de hersenen. Ik wil daartegenover zetten: hoe ethisch is het om het niet te doen? In dit verband wil ik het boek Operatie Angst noemen. Hierin beschrijf Bart de Beurs hoe OCD zijn leven zo verziekte, dat hij euthanasie wilde. Hij werd gewezen op de mogelijkheid van DBS en hoewel hij niet voldeed aan het leeftijdscriterium (jonger dan 65) wat toen (!) gold, hebben ze hem toch geopereerd om de elektrodes in te brengen. Toen kwam het moment waarop de stimulator voor de eerste keer aangezet werd. Een dramatisch effect. Bart voelde meteen: het is weg. Hij was natuurlijk enorm blij hiermee, maar na een tijd namen de klachten weer toe. Hij schrok hier heel erg van, maar realiseerde zich opeens dat hij de laatste tijd vergeten was de stimulator op te laden. Nadat hij dat gedaan had was het weer goed. Zo’n daverend effect is uitzonderlijk, maar talloze dwangpatiënten zouden met veel minder ook al heel blij zijn.
2. Het komt door de vooroordelen over en de miskenning van de realiteit van psychische aandoeningen. Ik vrees, dat dit klopt. In mijn boek Ik zie anders niks aan je bespreek ik het misverstand te denken dat de aandoening psychisch is. De ziekteverschijnselen liggen op het terrein van psychisch functioneren, beleving en gedrag. Maar bij het ziekteproces zijn de hersenen altijd betrokken. Zonder zenuwen geen ziel. No brain no pain. Ook als de ziekteoorzaak volledig psychisch is, wat bij OCD overigens niet zo is. Erfelijkheid speelt een belangrijke rol.
3. De moeite om te begrijpen dat die betrokkenheid ván het brein niet betekent dat je beleven reduceert tót het brein. Door die moeite is er onwil de rol van de hersenen te erkennen. Wat dat betreft moet de psychiatrie van ver komen. Ik ben psychiater geworden zonder enig onderwijs in de hersenen. Echt helemaal nul. Stel je eens een maagarts voor zonder enig benul van hoe de maag eruitziet en functioneert. Dat kan natuurlijk niet, maar in de ggz kan het wel.
Lobotomie vinden we nu barbaars. Terecht. Over dertig jaar zullen we het tamelijk barbaars vinden dat we DBS aan mensen met OCD onthielden.
Luister ook deze aflevering van de podcast God zegene de greep met Bart de Beurs en deze met Nienke Vulink, psychiater AMC.
